Będąc zaledwie podlotkiem w roku 1991 oglądałam z rodzicami teledysk Michaela Jacksona do piosenki Black and White i byłam absolutnie przekonana, że patrzę na białą kobietę uganiającą się po sawannie z lwami. Piosenkarz nie tylko mnie sprawił problemy identyfikacyjne. Trudny do zaszufladkowania gwiazdor, którego nazwisko wzbudzało histerię wśród swoich fanów i ekscytację wśród prawników procesowych, w latach dziewięćdziesiątych wkraczał w okres publicznego buntu przeciwko dyskryminacji rasowej i łamaniom praw człowieka. W roku 1995 przygotowywał nową płytę HIstory, na której znaleźć miała się piosenka They don’t really care about us, do której teledysk chciano nakręcić w Brazylii. Z tym, że za scenografię i statystów miały posłużyć nie rajskie plaże, a fawele.

Widok na Pelourinho, Salvador, Bahia, Brazylia

Jackson w Rio

Władze Rio de Janeiro i Salwadoru nie były zachwycone tym pomysłem. Uwiecznienie biedy brazylijskich faweli na taśmie, która miałaby być następnie odtwarzana na wszelkich możliwych kanałach muzycznych 24 h na dobę na całym świecie, nie brzmiało jak dobry pomysł marketingowy. Zwłaszcza, że w 1996 roku Rio de Janeiro walczyło o organizację igrzysk olimpijskich w 2004 roku i ostatnie czego potrzebowało to przypominanie światu o zaniedbanych częściach Wspaniałego Miasta z tekstem They don’t really care about us w tle. Władze złożyły więc do sądu wniosek o zakazanie amerykańskiej ekipie filmowej kręcenia filmu w fawelach¹. Sąd przychylił się do wniosku, ale zwycięstwo tylko przez chwilę przechyliło się na stronę władz, bo w apelacji zakaz został zniesiony. Establishment był wściekły, ale fawele nie posiadały się z radości. Ekipa Michaela Jacksona i Spike’a Lee, który zajmował się reżyserią klipu (ten sam który dziś bojkotuje Oscary), od kilku tygodni prowadziło negocjacje z bossami narkotykowymi, którzy wpierw musieli wyrazić zgodę (i zapewne otrzymać sporą dolę) na filmowanie. Nic więc nie stało na przeszkodzie by rozpocząć zdjęcia.

W teledysku wykorzystano ujęcia ze „spaceru” piosenkarza po faweli Santa Marta  w Rio. Mieszkańcy prowizorycznego osiedla obsiedli mury i dachy budynków znajdujących się wzdłuż trasy pochodu i w ogłuszającym hałasie witali swojego idola. Biały milioner i ekscentryczny piosenkarz, który zmienił kolor skóry by uciec od dyskryminacji rasowej w branży muzycznej, największym trybunem ludowym. Ale dzięki wizycie Michaela Jacksona Santa Marta zyskała swoje pięć minut.

Michael na Pelourinho

Podobne sceny rozegrały się w czasie kręcenia teledysku na placu Pelourinho w Salwadorze. Miejsce to wybrano nie tylko ze względu na urodę kolorowych kamienic, ale także symbolikę. Plac ten, oddalony o około kilometr od wybrzeża, był miejscem organizowania targów niewolników. W tym miejscu nakręcone zostały sceny z policją i zespołem Olodum.

Olodum zostało założone w 1979 przy okazji organizacji corocznego karnawału w Salwadorze. Miał być sposobem na zaaktywizowanie mieszkańców Maciel-Pelourinho. Chętni mieli uczyć się grać na bębnach tradycyjną afroamerykańską muzykę. Zagwarantowano im też miejsce na karnawałowej paradzie – co jest dużym zaszczytem. Olodum było i jest czymś więcej niż zespół. To pozarządowa organizacja, skupiona na krzewieniu kultury afrobrazylijskiej, której jednym z elementów jest prowadzenie grupy perkusyjnej Olodum. Zanim zaczęli oni współpracę z Michaelem Jacksonem byli już dość sławni i to nie tylko w Brazylii. Ich pierwszym hitem, który otworzył dla nich sceny w wielu krajach poza granicami Ameryki Południowej było Faraó, Divindade do Egito. Później nagrali z Paulem Simonem piosenkę The Obvious Child, której teledysk nakręcono również w Salwadorze. Jednak Paul Simon nie mógł równać się z Michaelem Jacksonem. Kolorowe bębny i król popu paradujący w koszulce z napisem Olodum sprawiły, że trafili oni do świadomości widzów w 140 krajach.

Niestety sam Jackson nie wspominał swojego singla z takim sentymentem. Problemy ciągnęły się za nim również poza planem zdjęciowym. Jeśli wsłuchacie się uważnie w They don’t really care about us, zauważycie że w niektórych momentach słowa piosenki są zagłuszane przez dźwięk przypominający bębny. Efekt ten został dodany w postprodukcji, niestety z przyczyn zupełnie nieartystycznych. W pierwotnej wersji tekstu Michael Jackson użył sformułowań Jew me, sue me, everybody do me/ Kick me, kike me, don’t you black and white me, które społeczność żydowska w USA uznała za antysemickie. Album HIstory był pierwszym krążkiem artysty, który pojawił się po rynku już po skandalu związanym z oskarżeniami o pedofilię, które zakończyły się ugodą sądową. Początkowo artysta emocjonalnie bronił się przed nagonką, jednak ostatecznie zdecydował się na kosztowną zmianę tekstu i nagrania na wytłoczonych już albumach, w których zagłuszono teksty jew me i kike me (kike w slangu oznacza Żyda). Na nowych egzemplarzach miały być one zastąpione innym tekstem. Zamieszanie wokół piosenki nie pozwoliło wspiąć się jej na wysokie miejsca list przebojów w Stanach. Jednak w Europie odniosła ona ogromny sukces.

Zmarły w 2009 roku piosenkarz jak nikt inny wzbudzał narodową histerię przy okazji organizacji swoich koncertów. W szczególnie w miejscach, które nie mogły liczyć na jego szybki powrót. W Budapeszcie jego każdorazowe przybycie powodowało masowe zgrupowania wokół Hotelu Kampinski. Jedno z drzew na skwerze Deak, znajdujące się na przeciwko hotelu, stało się tablicą upamiętniającą muzyka. Od 2009 roku wiszą na nim dziesiątki zdjęć, serduszek i innych pamiątek przypominających o miłości jaką fani darzyli piosenkarza.

Balkon Michaela Jacksona, Salvador, Brazylia

Pelourinho dzisiaj

Spacerując po Pelourinho nie da się nie zauważyć, że niektórzy wciąż żyją wizytą Michaela sprzed 20 lat. Żyją w dosłownym tego słowa znaczeniu, bo daje im to pieniądze na chleb. Balkon, na którym piosenkarz wyginał się w swoich charakterystycznych pozach, jest otwarty dla turystów. Jeśli zdecydujecie się nabyć „bezcenne” pamiątki po królu popu za zawrotną kwotę 3 zł, możecie wspiąć się na pierwsze piętro i odtańczyć swój własny taniec stojąc tuż obok kartonowego Jacksona.

1 http://www.nytimes.com/1996/02/11/world/rio-frets-as-michael-jackson-plans-to-film-slum.html?pagewanted=all